اَبَرشهر تکنولوژیک عربستان: کابوسی برای کارگران مهاجر

چندی پیش خبر هولناکی درباره‌ی میزان تلفات کارگران مهاجر در عربستان منتشر شد. در مستندی که آی تی‌ویِ بریتانیا منتشر کرد، این‌طور گزارش شده است که از سال 2017 تا کنون، 21 هزارنفر کارگر هندی، بنگلادشی و نپالی در پروژه‌ی نئوم جان باخته‌اند. اما نئوم چیست؟ شهری برنامه‌ریزی‌شده در استان تبوک در شمال غربی عربستان سعودی که قرار است طی سال‌های آتی قابل‌سکونت شود. این شهر دارای پیش‌رفته‌ترین فناوریِ جهانی خواهد بود. با جست‌وجویی در اینترنت می‌توانید تصاویر این طرح عظیم و بلندپروازانه را ببینید. طرحی که به گفته‌ی بن‌سلمان قرار بوده فاز نخست آن در سال 2025 به پایان برسد، اما روند وقایع حاکی از آن است که احتمالاً چنین نخواهد شد و دولت عربستان ناگزیر خواهد بود از ابعاد این طرح بکاهد. ابعاد اقتصادی، ابعاد مربوط به معماری و زیست‌محیطی این پروژه حقیقتاً غول‌آسا است و اگر واقعاً چنین شهری مطابق انتظار اولیه ساخته شود، احتمالاً تکنولوژیک‌ترین شهر در جهان خواهد بود.

بسیاری از فعالان محیط زیست در این‌طرف و آن‌طرف جهان نسبت به ابعاد زیست‌محیطیِ این پروژه هشدارهایی داده‌اند. ساختن شهری برنامه‌ریزی‌شده و تکنولوژیک در میانه‌ی یکی از بیابان‌های عربستان احتمالاً لطمات جبران‌ناپذیری به زیست‌بوم آن منطقه خواهد زد و هزینه‌های تأمین انرژیِ این شهر بسیار گزاف است. با این همه، در این یادداشت کاری با این جنبه‌ی ماجرا نداریم و به مسئله‌ی شرایط کار در این پروژه خواهیم پرداخت.

به گزارش مستند آی تی‌وی بازگردیم. طبق این گزارش، از سال 2017 بدین‌سو 21000 کارگر طی ساخت این پروژه جان باخته‌اند. اگر این آمار درست باشد، یعنی طی 7 سال اخیر، روزانه هشت کارگر جان باخته‌اند؛ چیزی تصورناپذیر که شاید حتی میزان تلفاتش از ساخت دیوار چین و اهرام مصر هم بیش‌تر باشد! یکی از اعضای بلندپایه‌ی سازمان کار در عربستان سعودی بلافاصله پس از انتشار این مستند، این میزان کشته را طی این سال‌ها آمار نادرستی خواند. سازمان بین‌المللی New Civil Engineer به سراغ شرکت‌های مهندسی‌ای که در این پروژه مشارکت دارند رفت تا این آمار را راستی‌آزمایی کند. طبق گزارش این مرکز، هیچ‌یک از این شرکت‌های مهندسی در این خصوص پاسخی ارائه نکردند[1] و این خود بر جنبه‌ی مشکوک ماجرا می‌افزاید. پس از مدتی، شورای ملی امنیت و سلامت شغلی در عربستان اعلام کرد که نرخ تلفات کارگران در این کشور 1.12 به ازای 100 هزار نفر است. طبق این آمارِ رسمی، عربستان، در سطح جهانی، جز کشورهایی است که کم‌ترین تلفات را در این زمینه دارد. شورای ملی امنیت و سلامت شغلی هم‌چنین اعلام کرد که سازمان بین‌المللی کار نیز پیش‌رفت عربستان در زمینه‌ی کاهش نرخ مرگ‌ومیر کارگران حین کار را تصدیق و تأیید کرده است.

بالاخره واقعیت ماجرا چیست؟ برای بررسی این موضوع، باید به سراغ پیشینه‌ی گزارش‌های کارگریِ مربوط به این پروژه برویم. گاردین، بیش از 4 سال پیش، گزارشی با عنوان «دارد با خون ما ساخته می‌شود: هزینه‌ی واقعی اَبَرشهر 500 میلیارددلاری عربستان سعودی» منتشر کرد. این گزارش نکته‌ی قابل‌توجهی داشت؛ این‌که این شهر دارد در جوار منطقه‌ای ساخته می‌شود که نسل‌اندرنسل محل سکونت قبیله‌ی الحویطات بوده است. برای شروع این پروژه، چیزی در حدود 20 هزار نفر از اعضای این قبیله جاکَن شده‌اند و در مناطق مختلفی پراکنده شده‌اند؛ گفتنی است که قدمت قبیله‌ی الحویطات در این سرزمین بسیار بیش‌تر از عمر دولت سعودی بوده است. در ضمنِ نفی بلد اعضای این قبیله، تعدادی از کسانی که در برابر این پروژه و خواست‌های تمامیت‌خواهانه‌ی دولت عربستان سعودی ایستادگی کرده بودند، بازداشت شدند و هم‌اینک سرنوشت برخی از ایشان نامعلوم است. در همین زمینه، سرهنگ ربیح آل‌نزی که از عربستان خارج شده است، به بی‌بی‌سی گفته که دولت به او مأموریت داده است تا تمام ساکنان این مناطق را تخلیه کند و هر مقاومتی را در هم شکند. خب، روشن است که پروژه‌ای که با چنین تخاصمی نسبت به قبایلی که سده‌ها در آن منطقه زیسته‌اند شروع شده، در ادامه چه رویکردی نسبت به کارگران مهاجری خواهد داشت که بدون هیچ ضمانت و بیمه و معاهده‌نامه‌ی منصفانه‌ای بین کشورهای طرفین برای کار به این‌جا می‌آیند.

از دل گزارش‌های پراکنده‌ای که در خصوص ساخت این ابرشهر در عربستان بیرون آمده است، می‌توان فهمید که میانگین زمان کار در این محیط چیزی در حدود 16 ساعت کار روزانه است.[2] هندوستان تایمز نوشته است که طی سال‌های اخیر، 100 هزار کارگر هندی که برای کار در پروژه‌ی نئوم به عربستان سعودی رفته‌اند، سرنوشت نامعلومی پیدا کرده‌اند و هیچ خبری از ایشان در دست نیست. به تعبیر ساده‌تر، 100 هزار کارگر هندی در این پروژه گم شده‌اند. این ارقام و آمار چنان تعجب‌آورند که باورش سخت است که داریم درباره‌ی این تعداد انسان صحبت می‌کنیم. وضعیت کارگران نپالی آن‌قدرها در عربستان وخیم و البته پیچیده است که بسیاری از خبرنگاران و گزارش‌گران نپالی از دو دوره در وضعیت کارگران نپالی در این کشور صحبت می‌کنند؛ پیش از سال 2016 و پس از آن.

به‌هرحال، صحت‌وسقم این آمارها هنوز محل بحث است. اما نکته‌ی قابل‌توجه آن است که هرچه باشد، تردیدی در این نیست که اوضاع کار برای کارگران پروژه‌ی نئوم بسیار بد و اسف‌بار است. شمار تلفات به‌قدری بالاست که هرچه از آن بکاهیم، باز رقم شگفت‌آوری خواهیم داشت. سکوت شرکت‌های مهندسیِ مشغول در این پروژه نیز مؤید آن است که تلفات بسیار بالاست و شرایط کار بسیار سخت. اما گفتنی‌ترین نکته در خصوص وضعیت کارگران در عربستان به وجهه و جلوه‌ای که این کشور نزد کارگران دیگر کشورهای منطقه دارد مربوط است. طی سال‌های اخیر و با چرخش‌هایی در سیاست‌های طبقه‌ی حاکم در عربستان، بسیاری از مدافعان نظم سرمایه‌سالار دولت و کشور عربستان را به‌عنوان یکی از نمونه‌های موفق توسعه مثال می‌زنند. تبلیغات آن‌ها غالباً دایر بر این است که بقیه‌ی دولت‌های منطقه نیز باید بیاموزند که غرض‌ورزی‌های ایدئولوژیک را کنار بگذارند و با محور قرار دادن توسعه‌ی اقتصادی، به جلو حرکت کنند. ساختن همین شهر، بازی ستارگان فوتبال در لیگ عربستان و برگزاری کنسرت خواننده‌های مشهور بین‌المللی در این کشور از جمله مصادیق توسعه به شمار می‌آید. اما، مانند هر نمونه‌ی دیگری در جهان سرمایه‌داری، این توسعه نیز جز مصیبت برای طبقه‌ی کارگر جهانی نداشته است. نباید بگذاریم کسانی که از آمادگی عربستان برای برگزاری جام جهانی فوتبال و المپیک در این کشور حرف می‌زنند و آن را مصداق بارز توسعه‌گری جا می‌زنند، با خیال راحت از کنار وضعیت کارگران در این کشور عبور کنند، انگار که هیچ اتفاقی نیفتاده است. توسعه‌ی سرمایه‌دارانه، خواه در عربستان باشد خواه در هر جای دیگری، در وهله‌ی نهایی رونقی است برای یک طبقه علیه طبقه‌ی دیگر. از این جهت، باید هوشیار باشیم که توسعه‌ی کنونی در عربستان، که توسعه‌ای سرمایه‌دارانه است، چیزی نیست که کارگران بتوانند به آن دل ببازند؛ باید بدانیم که کسانی که از این توسعه دفاع می‌کنند، در واقع دارند از منافع یک طبقه‌ی خاص (سرمایه‌داران) به زیان منافع طبقه‌ای دیگر (کارگران) دفاع می‌کنند.

[1] بنگرید به:

Civil engineering firms working is Saudi Arabia silent despite 21.000 confirmed worker fatalities, Tom Pashby, 31 October 2024.

[2] futurism.com/the-byte/workers-died-saudi-arabia-neom